Rahim İçi Araçlar (RİA – Spiral) Hakkında Detaylı Bilgiler
Rahim İçi Araç (RİA), günümüzde en sık tercih edilen, uzun etkili ve geri dönüşümlü doğum kontrol yöntemlerinden biridir. Genellikle “T” şeklinde olan bu küçük araç, rahim (uterus) boşluğunun içine yerleştirilerek gebeliği önler. RİA uygulaması, mutlaka bu konuda eğitimli sağlık personeli (doktor veya ebe/hemşire) tarafından, jinekolojik muayene sonrasında ve steril koşullarda yapılmalıdır.
Uygulama için en uygun dönem, anne adayının gebe olunmadığından emin olunan bir dönemdir. Rahim ağzının (serviks) doğal olarak daha açık olması ve gebelik olmadığının teyit edilmesi nedeniyle genellikle adet dönemi tercih edilir. RİA’nın temelde plastik gövdeli, bakır içeren veya hormon salan (progesteron) türleri mevcuttur.
Rahim İçi Araç (RİA) Çeşitleri Nelerdir?
- Bakırlı RİA: Plastik T gövdenin etrafına sarılı bakır tel içerir. Bakır, rahim içinde sperm hareketliliğini ve yumurtanın döllenme yeteneğini bozan bir enflamatuar reaksiyon yaratarak gebeliği engeller. Markasına göre 8 ila 10 yıla kadar koruyuculuk sağlayabilir.
- Hormonlu RİA (Örn: Mirena): Gövdesinden rahim içine lokal olarak düşük dozda progestin hormonu salgılar. Bu hormon, rahim ağzı salgısını (mukus) kalınlaştırarak spermlerin geçişini engeller ve rahim iç zarını (endometrium) incelterek embriyonun yerleşmesine uygunsuz hale getirir. Genellikle 5 yıl koruyuculuk sağlar.
Rahim İçi Araçların Avantajları
RİA’lar, birçok kadın için ideal bir doğum kontrol seçeneğidir:
- Yüksek Koruma Başarısı: Gebeliği önleme başarısı %99’un üzerindedir, bu da onu en etkili yöntemlerden biri yapar.
- Uzun Süreli Koruma: Tek bir uygulama ile türüne bağlı olarak 5, 8 veya 10 yıla kadar koruyuculuk sağlar.
- Kullanım Kolaylığı: Cinsel ilişkiden bağımsızdır; her gün hap almayı veya her ilişkide yeni bir yöntem kullanmayı gerektirmez. “Tak ve unut” konforu sunar.
- Emzirme Dönemi: Hem bakırlı hem de hormonlu RİA’lar emzirme döneminde güvenle kullanılabilir. Anne sütünün miktarına veya kalitesine olumsuz bir etkisi yoktur.
- Doğurganlığa Hızlı Dönüş: RİA çıkarıldığı anda koruyucu etkisi ortadan kalkar ve kadın hemen tekrar gebe kalabilir; doğurganlık geri döner.
Rahim İçi Araçların Dezavantajları ve Olası Riskler
Her tıbbi yöntemde olduğu gibi RİA kullanımının da bazı dezavantajları ve nadir de olsa riskleri vardır:
- Adet Değişiklikleri: Özellikle bakırlı RİA‘lar, adet kanamalarının miktarını artırabilir (menoraji) ve adet sancılarını (dismenore) şiddetlendirebilir. (Hormonlu RİA’lar ise tam tersine kanamayı azaltır).
- Ara Kanamalar: Takıldıktan sonraki ilk birkaç ay lekelenme veya hafif ara kanamalar görülebilir.
- CYBH Koruması Yoktur: RİA, HIV, HPV, klamidya gibi cinsel yolla bulaşan hastalıklara (CYBH) karşı hiçbir koruma sağlamaz. Bu tür riskler varsa mutlaka ek olarak prezervatif kullanılmalıdır.
- Yerinden Kayma (Malpozisyon) / Düşme (Ekspülsiyon): Düşük bir ihtimal de olsa, RİA rahim içinde yerinden kayabilir veya fark edilmeden vajene düşebilir. Bu durum koruyuculuğu azaltır veya ortadan kaldırır.
- Uygulama İşlemi: Takma ve çıkarma işlemleri, kişiden kişiye değişmekle birlikte, minimal düzeyde ağrılı veya kramp şeklinde bir rahatsızlık verici olabilir.
- Enfeksiyon Riski: Takip eden ilk birkaç haftada pelvik enfeksiyon riski çok az da olsa artabilir.
RİA Kimler İçin Uygun Değildir? (Kontrendikasyonlar)
RİA, aşağıdaki durumlarda kullanılmamalı veya kullanımı ertelenmelidir:
- Gebelik şüphesi veya mevcut gebelik durumu.
- Kısa süre sonra (örn. 1 yıl içinde) çocuk yapma düşüncesi varsa (daha kısa süreli yöntemler tercih edilebilir).
- Açıklanamayan anormal vajinal kanaması olanlar.
- Adet kanaması normalden çok yoğun ve uzun sürenler (Bu durum bakırlı RİA için bir dezavantajdır; ancak hormonlu RİA bu kişilerde tedavi seçeneği olabilir).
- Aktif veya tekrarlayan pelvik genital enfeksiyon (Pelvik İnflamatuar Hastalık – PID) öyküsü.
- Doğuştan gelen rahim şekil bozukluğu (çift rahim, septalı rahim, bikornis uterus vb.) varlığı.
- Rahim ağzı kanseri tarama testlerinde (Pap smear) şüpheli veya anormal bir sonuçla karşılaşılmışsa (önce ileri tetkik gerekir).
- Rahim veya rahim ağzı kanseri şüphesi veya tanısı.
HORMONLU SPİRAL (MİRENA) ve Tedavi Amaçlı Kullanımı
Hormonlu spiral (Mirena), sadece gebelikten korunma değil, aynı zamanda bazı jinekolojik sorunların tedavisinde de kullanılan özel bir RİA türüdür. Rahim içinde 5 yıl boyunca düşük dozda progestin salgılar.
- Aşırı Adet Kanaması Tedavisi: Özellikle aşırı adet kanaması (menoraji) şikayeti olan ve buna bağlı olarak demir eksikliği anemisi gelişen kadınlarda tedavi amaçlı olarak şiddetle önerilir. Hormonlu RİA, rahim iç zarını (endometrium) incelterek kanama miktarını %80-90 oranında azaltır, bazen adetlerin tamamen kesilmesine (amenore) neden olabilir.
- Adet Sancısı (Dismenore): Adet sancılarını azaltmada da oldukça etkilidir.
- Bakırlı RİA Alternatifi: Bakırlı RİA kullanıp buna bağlı aşırı kanaması ve sancısı olan kadınlar için mükemmel bir alternatiftir.
- Güvenlik: Emziren kadınların kullanmasında herhangi bir sakınca yoktur.
- Endometrial Koruma: Rahim kanseri (endometrium kanseri) riskini azalttığı yönünde güçlü kanıtlar bulunmaktadır.
Önemli Not: Hormonlu spiralin aşırı kanama şikayetiyle tedavi amaçlı kullanılmasından önce, hastada bu aşırı kanamaya yol açan başka bir sorun (polip, miyom, kanser öncüsü lezyonlar gibi) olup olmadığını araştırmak şarttır. Bu nedenle, özellikle ileri yaş hastalarda, hormonlu spiral takılmadan önce endometrial biyopsi (rahim içinden parça alınması) yapılması gerekebilir.